Ural irmoqlari: tavsif

2024 Muallif: Harold Hamphrey | [email protected]. Oxirgi o'zgartirilgan: 2024-01-17 12:02

Murojaatlar shoh qiladi, irmoqlar esa katta daryolarni yaratadi. Ular asosiy kanalni suv bilan to'ldiradi, uning havzasi va qirg'oq chizig'ini hosil qiladi. Ularning soni birdan bir necha o'nlabgacha o'zgarishi mumkin. Uralning barcha irmoqlari uzunligi bo'yicha undan pastroq. Ular o'rtasida oqim yo'nalishi bo'yicha chap va o'ngga bo'linadi.

Ural

Uralning qadimgi nomi - Yaik. Shunday qilib, u 1775 yil 15 yanvargacha, rus imperatori Yekaterina II o'z farmoni bilan daryo nomini o'zgartirgunga qadar shunday nomlangan. Sababi Pugachev qoʻzgʻoloni bostirilganidan soʻng, xalq xotirasidan har qanday eslatmani oʻchirish uchun oʻsha hududning koʻplab geografik nomlari oʻzgartirildi.

Daryo uzunligi bo'yicha Evropada 3-o'rinni egallaydi, faqat Dunay va Volga oldinda. Bu Kaspiy dengizini to'ydiradigan ikkinchi yirik suv arteriyasidir. Uralning manbai Dumaloq tepalikning yon bag'rida (Ur altau tizmasi, Boshqirdiston) 637 metr balandlikda joylashgan. Uralning birinchi irmoqlari - chapda noma'lum daryo, o'ngda Chagan (eng kattalaridan biri) manbadan bir kilometrdan kamroq oqadi. Ularning umumiy soni 82: 44 - o'ng, 38 - chap.

Asosiy kanalning uzunligi 2428 kilometrni tashkil qiladi. Rossiyada u birinchi navbatda Boshqirdiston hududidan, so'ngra Chelyabinsk va Orenburg viloyatlaridan oqib o'tadi. Bundan tashqari, ikkinchisida Ural 1164 km uzunlikdagi Rossiya yo'nalishining katta qismini o'tadi. Qozogʻistonda suvlarini Atirau va Gʻarbiy Qozogʻiston viloyatlari orqali 1082 kilometrga olib oʻtadi.

Havzaning maydoni (daryoning oʻzi, uning deltasi, Ural irmoqlari, suv omborlari) 231 000 km2. Yuqori Ural tog 'sayoz (1,5 m gacha) daryoga o'xshaydi, kengligi 80 m gacha. Verxne-Uralskdan u tekis xususiyatga ega bo'ladi. Keyin toshli qirg'oqlardan o'tib, Orskgacha yoriqlar bilan to'la. Daryoning o'ng irmog'idan so'ng Sakmara tinchlanadi, sokin oqimga ega keng aylanma kanalga ega bo'ladi.

O'ng

Xaritaga qarasangiz, daryo oʻrtasi qalinlashgan va k alta shoxlari qalinlashgan kavisli daraxtga oʻxshaydi. Aksariyat irmoqlarning uzunligi 20 kilometrdan oshmaydi. Ural daryosining o'ng irmoqlari, garchi ular chapdan ko'p bo'lsa-da, suvning umumiy hajmi bo'yicha ulardan kam. Yirik daryolarga daryolar kiradi (uzunligi km):

Guberlya – 111;
Small Dogwood - 113;
Irtek – 134;
Tanaliq – 225;
Chagan – 264;
Big Dogwood - 172;
Sakmara – 798.

Uralning eng katta oʻng irmogʻi Sakmara. Daryo munosib uzunlikka ega bo'lishidan tashqari, 2-tartibdagi ko'plab irmoqlarga ega. U asosiy kanalga deyarli parallel ravishda oqadi. Uning yuqori oqimi baland qirg'oqli tog' daryolariga xosdir, o'rta va pastki oqimlari keng, sokin,tekis daryo.

Oʻng irmoqlar roʻyxati:

Irmoq nomi	Ogʻizdan qoʻshilish (km)	Daryo uzunligi (km)
Chagan (Shagan, Katta Chagan)	793	264
Frontier	885	80
Bykovka (Katta Buqa)	897	82
Embulatovka	901	82
Irtek	981	134
Kosh	1002	47
Katta tishpiq	1192	16
Qamish-Samarqa	1202	26
Elshanka (Tokmakovka)	1229	18
Klavishlar	1237	19
Zanjir	1246	13
Qargalka (Katta Kargalka)	1262	70
Sakmara	1286	798
Alabaytalka	1484	12
Elshanka	1518	15
Quruq vodiy	1531	12
Mechetka (Kukryak)	1541	19
Aqsakalq	1555	18
Quruq daryo	1407	12
Trikotaj	1436	28
Qaralga	1558	21
1-iflos	1559	12
Pismyanka	1583	18
Elshanka	1596	17
Kinderla (Linnet)	1614	22
Quruq daryo	1622	22
Guberlya	1633	111
Tanalik	1827	225
Katta Urtazymka	1885	87
Oriq	2002	81
Big Dogwood	2014	172
Yangelka	2091	73
Kichik Dogwood	2172	113
Rust	2177	16
Yamskaya	2264	20
Yalshanka (Elshang)	2293	11
Karanelga	2316	13
Mindyak	2320	60
Kichik Tustu	2361	18
Tarlau	2376	11
Qo`rgash	2381	21
Birsya	2390	30
Baral	2398	21

Chap

Eng katta chap irmoqlar (uzunligi km):

Zingeyka –102;
Bolshaya Karaganka – 111;
Urta-Burtya – 115;
Gumbayka - 202;
Katta Kumak – 212;
Koʻkrak qafasi - 174;
Yoki - 332;
Ilek – 623.

ChapgaUral daryosining irmog'i - Ilek - Mutodjar tog'laridan (Janubiy Qozog'iston) boshlanadi. Daryo yaqinida yaxshi rivojlangan vodiyda ikkita tekislikli teraslar mavjud bo'lib, ular ko'p sonli ko'l va kanallarga boy. Havzaning umumiy maydoni 41300 km², yillik suv oqimi taxminan 1500 m^{3, oʻrtacha suv oqimi 40. m³/s. Ilek - bu bahorgi toshqinli tipik dasht daryosi. Uralning eng katta chap irmog'i katta suv havzasiga qaramay, o'zini eng ko'p deb da'vo qilmaydi.}

Chap irmoqlari:

Irmoq nomi	Ogʻizdan qoʻshilish (km)	Daryo uzunligi (km)
Nomsiz	905	21
Solyanka (Jaxsy-Burlue, Jaxy-Burlue)	924	51
Qora	1173	96
Tish pichog'i	1196	17
Krestovka	1221	19
Donguz	1251	95
Ilek	1085	623
Ismsiz	1471	14
Berdyanka	1323	65
Burtya	1404	95
Urta-Burtya	1480	95
Tuzlukkol (Tuzluk-Ko'l)	1500	20
Qoragashti	1514	13
Burly	1528	37
Nomsiz	1557	13
Jangyzagashsoy (Jangyz-Agach-Say)	1569	12
Alimbet	1595	45
Nomsiz	1629	12
Terekla (Kosagach)	1641	23
Shoshka (kubok)	1662	47
Qichqiriq	1715	332
Katta Kumak (Kuma, Kumak)	1733	212
Ko'krak (Suyndiq)	1828	174
Tashla	1847	31
Burle	1860	29
Quyi g'oz	1907	18
O'rta G'oz	1916	15
Yuqori goz	1938	23
Katta Karaganka (Karaganka)	1959	111
Gunohkor	2018	10
Quruq	2037	16
Zingeyka	2104	102
Gumbeika	2116	202
Quruq daryo	2136	31
O'g'rilar (Asche-Butak, Qora-Butak)	2217	26
Urlyada	2274	42
Qandybuloq	2343	23

Foydalanish

Ural kema qatnaydigan daryo emas. Uni qo'llashning asosiy yo'nalishi - turizm va baliq ovlash. Uralsning irmoqlari go'zalligi va baliqlarning mavjudligi jihatidan asosiy kanaldan kam emas, ularda deyarli 30 tur o'qiladi. Sohillarda ko'plab sayyohlik bazalari qurilgan.

Daryodan hosil bo'lgan ko'llar yovvoyi tabiatni sevuvchilarning e'tiborini tortadidam olish. Chiroyli qumli plyajlar, sokin suv va ajoyib baliq ovlash har qanday talabni qondiradi.

Magnitogorsk va Xalilov metallurgiya zavodlari o'z ishlarida Ural suvlaridan foydalanadilar. Iriklinskaya qishlog'i yaqinida gidroelektrostantsiya qurildi. Qishloq xoʻjaligida dalalarni sugʻorishda foydalaniladi.