Toshkent metrosi Oʻzbekiston poytaxti aholisi va mehmonlariga xizmat koʻrsatadigan yuqori tezlikdagi yer osti transport tizimidir. Toshkent shahrida metro qurilishi 1968-1972 yillarda boshlangan, birinchi liniyasi 1977 yilda ishga tushirilgan. Uning stantsiyalari dunyodagi eng bezaklilaridan biridir. Aksariyat sobiq Sovet respublikalaridan farqli o'laroq, yuzaga kelish tizimi Minskka o'xshash sayoz.
Tavsif
Toshkent metropoliteni Toshkent avtomobil transporti korxonalari uyushmasi tasarrufida. Liniyalarning umumiy uzunligi 38,25 km, bekatlar soni 29 ta. Yangi shoxobchalar qurilib, mavjudlari kengaytirilmoqda. 2019-yilda yana 8 ta qo‘nish punkti va elektr omborini ishga tushirish rejalashtirilgan.
Yer osti tunnellarining chuqurligi 8 metrdan 25 metrgacha, bosqichning o'rtacha uzunligi 1,4 km. Dizayn Rixter shkalasi boʻyicha 9 ballgacha boʻlgan zilzilaga bardosh beradigan mustahkamlik elementlaridan foydalanadi.
Oʻrtachapoezdlarning tezligi 39 km/soat, maksimal tezligi 65 km/soatga etadi. Toshkent metropoliteni xizmatidan har kuni (hafta kuniga qarab) 200-300 mingga yaqin yo‘lovchi foydalanadi. Yillik oʻrtacha yoʻlovchi tashish 60-70 million deb baholanmoqda
Harakat tarkibining asosini Sovet Ittifoqida Mytishchi mashinasozlik zavodida ishlab chiqilgan va keyinchalik modernizatsiya qilingan 81-717/714 loyihasidagi metro poyezdlari tashkil etadi. Muvaffaqiyatli dizayn tufayli ular bugungi kunda ham bir qator korxonalar tomonidan ishlab chiqarilmoqda.
2015-yilning 17-iyunidan boshlab Toshkent metropolitenida zamonaviy dizayn, yaxshilangan ergonomika va texnik xususiyatlarga ega yangi vagonlar foydalanishga topshirildi. Yangilangan harakat tarkibi yo‘lovchilarni Chilonzor yo‘nalishida tashiydi. Kelgusida bog‘ni boshqa yo‘nalishlar uchun ham modernizatsiya qilish rejalashtirilgan.
Toshkentda metro qurilganda
Toshkent metrosini qurish boʻyicha loyihalash ishlari 1966-yilda shaharda sodir boʻlgan kuchli zilziladan ikki yil oʻtib, 1968-yilda boshlangan. Shu sababli, dizaynerlar yuk ko'taruvchi tuzilmalarni mustahkamlash bo'yicha bir qator chora-tadbirlarni tayyorlashlari kerak edi, ular buni ajoyib tarzda amalga oshirdilar. Garchi bunday kuchli zilzilalar bo'lmasa-da, metro kuchsizroq silkinishlarga bardosh berdi.
Loyihani ishlab chiqish sobiq SSSR Metrogiprotransning filiali boʻlgan “Toshmetroproekt”ga ishonib topshirilgan. O‘zbek quruvchilari qisqa vaqt ichida zarur ishlab chiqarish bazasini barpo etishga, cho‘yan quvurlar va quvurlar ishlab chiqarishni tashkil etishga muvaffaq bo‘ldilar.temir-beton konstruksiyalar.
Tunnel qazish brigadasi 2-sonli tunnel otryadi bazasida tashkil etilgan boʻlib, u Andijonda aylanma tunnel va Sibirda yer osti inshootlarini qurishda oʻzini yaxshi koʻrsatdi. Toshkent geologiyasi uchun xos boʻlgan lyoss tuproqlarning oldindan aytib boʻlmaydigan xatti-harakatlari tufayli metro quruvchilar distillash tunnellarini haydashda koʻplab murakkab texnik masalalarni hal qilishga majbur boʻldi. Ohaktoshlari ko'p bo'lgan cho'kindi jinslar mexanizatsiyalashgan majmualar harakati natijasida hosil bo'lgan tebranish tufayli kuchli siqilib, ko'p tonnali mexanizmlar tushib ketgan bo'shliqlarni hosil qildi. Natijada, taraqqiyot rejalashtirilganidan sekinroq bo'ldi. Cho'kuvchilardan voz kechish va mexanizatsiyalanmagan qalqon usuli yordamida tunnel qazish kerak edi.
Birinchi Chilonzor liniyasi qurilishi 1972-yilda boshlanib, 1977-yil 6-noyabrda toʻqqizta stansiyada qurib bitkazildi. 1980 yilda filial kengaytirildi, 1984 yilda ikkinchi O'zbekiston liniyasi ishga tushirildi. Uchinchi Yunusobod filialining dastlabki 6 ta stansiyasi 2001 yilda ochilgan. Keyingi rivojlanish shahar chekkasida joylashgan aholi zich joylashgan turar-joy massivlariga liniyalar qurilishida ko'rinadi.
Narxi
Toshkent metrosi aholining barcha qatlamlari foydalanishi mumkin boʻlgan shahar jamoat transporti turi hisoblanadi. Ma'muriyat sayohat xarajatlari va korxonaning iqtisodiy samaradorligi o'rtasida oqilona muvozanatni saqlashga harakat qilmoqda. Biroq so‘nggi 10 yil ichida tarif 3 baravar qimmatlashgan.
2016-yil 1-apreldan boshlab Toshkent metropoliteni tokenlari 1200 soʻmdan (9,50 rubl) sotilmoqda. Sayohat kartalaribir oylik kartalar 166 000 so'mga (1320 rubl) taklif etiladi. 2018-yil qishda Prezident Shavkat Mirziyoyev yo‘lovchi tashishni ko‘paytirish hisobiga yo‘l haqini pasaytirish zarurligini ta’kidlagan edi.
Arxitektura
Toshkent metrosi qurilishida mas'ul idoralar pansionatlar va foyelarni bezashni tejab qolmagan. Loyihaga dastlab butun SSSRdan iqtidorli meʼmorlar, dizaynerlar, hayk altaroshlar, keyinroq esa milliy va xorijiy mutaxassislar jalb qilingan. Natijada O‘zbekiston poytaxti metrosi sayyoradagi eng go‘zallaridan biri sifatida tan olindi.
Bekatlarning har biri badiiy arxitektura elementlari va kichik hayk altaroshlik shakllari bilan bezatilgan boʻlib, ramziy maʼnoda uning nomi va mavzusini aks ettiradi. Zallarni, maydonchalarni, o'tish joylarini va vestibyullarni bezashda madaniy, monumental va dekorativ san'atning milliy an'analarini kuzatish mumkin. Tugatishda asosan qora, qizil, kulrang granit, marmar, keramika, yog'och, shisha, sm alt, plastmassa, alebastr, turli metallar va boshqa materiallar ishlatiladi.
Chilonzor liniyasi (qizil)
Toshkent metrosining birinchi liniyasining uzunligi 15,5 km. Uning ochilishi 1977-yil 6-noyabrda boʻlib oʻtgan va bu Markaziy Osiyoda birinchi boʻlib hisoblanadi. 1980-yillarda masofa uzaytirildi. 12 ta er osti qo'nish stantsiyasini o'z ichiga oladi:
| Ism | Sobiq ismi | Tarjima | Bekat turi |
| "Olmazor" (Olmazor) | "Sobira Rahimova" | "Olma bog'i" | ustun |
| "Chilonzor" (Chilonzor) | "Unabium bog'i" | Yagona gumbazli | |
| "Mirzo Ulug'bek" (Mirzo Ulug'bek) | "SSSRning 50 yilligi" | "Mirza Ulug'bek" | ustun |
| "Novza" (Novza) | "Hamza" | "Novza" | Yagona gumbazli |
| "Milliy xudo" (Milliy bog) | "Komsomolskaya", "Yeshlik" | "Milliy bog'" | ustun |
| "Xalqlar do'stligi" | "Bunyodkor" | "Xalqlar do'stligi" | ustun |
| "Paxtakor" (Paxtakor) | "Paxtakor" | ustun | |
| Mustaqillik maydoni | "Lenin maydoni" | "Mustaqillik maydoni" | Monolit ustun |
| "Amir Temur xiyoboni" (Amir Temur xiyoboni) | "Oktyabr inqilobi", "Markaziy maydon" | "Amir Temur maydoni" | ustun |
| "Hamid Olimjon" (Hamid Olimjon) | "Hamid Olimjon" | Yagona gumbazli | |
| "Pushkin" (Pushkin) | "Pushkinskaya" | ustun | |
| "Buyuk Ipak Yo'li" (Buyuk Ipak Yo'li) | "Maksim Gorkiy" | "Buyuk Ipak yo'li" | Yagona gumbazli |
Balki bu butun metroning eng goʻzal shoxobchasidir.
Oʻzbekiston liniyasi (koʻk)
Toshkent metrosining koʻk yoʻlining dastlabki 4 ta bekati 1984-yil 8-dekabrda ish boshlagan va keyinchalik 1987, 1989 va 1991-yillarda uzaytirilgan. Umumiy uzunligi 14,3 km. Bugun 11 ta toʻxtash nuqtasi bor.
| Ism | Sobiq ismi | Tarjima | Bekat turi |
| "Beruniy" (Beruniy) | "Beruniy" | Yagona gumbazli | |
| "Tinchlik" (Tinchlik) | "Tinchlik" | ustun | |
| "Chorsu" (Chorsu) | "To'rt yo'l" | Yagona gumbazli | |
| "G'ofur G'ulom" | "Gafur G'ulom" | ustun | |
| "Alisher Navoiy" (Alisher Navoiy) | "Alisher Navoiy" | ustun | |
| "O'zbekiston" (O'zbekiston) | "O'zbek" | Yagona gumbazli | |
| "Kosmonavtlar" (Kosmonavtlar) | "Kosmonavtlar xiyoboni" | "Kosmonavtlar" | ustun |
| "Oybek" (Oybek) | "Aybek" | ustun | |
| "Toshkent" (Toshkent) | "Toshkent" | ustun | |
| "Mashinasozlar" (Mashinasozlar) | "Tashselmash" | "Mashina quruvchilar" | ustun |
| "Do'stlik" | "Chkalovskaya" | "Do'stlik" | Yagona gumbazli |
Filialning oʻziga xos xususiyati uning marmar va granitni bezashda keng qoʻllanilishidir.
Yunusobod liniyasi (yashil)
Uchinchidan, Toshkent metropolitenining eng yangi ekspluatatsion liniyalari uzunligi 6,4 km. Barcha 6 faol stansiya 2001-yil 24-oktabrda foydalanish uchun ochilgan.
| Ism | Sobiq ismi | Tarjima | Bekat turi |
| "Shahriston" (Shahriston) | "Xabib Abdullayev" | "Shahriston" | ustun |
| "Bodomzor" (Bodomzor) | "VDNH" | "Bodom bog'i" | Yagona gumbazli |
| "Kichik" (kichik) | "Kichik" | ustun | |
| "Abdulla Qodiriy" (Abdulla Qodiriy) | "Oloy bozori" | "Abdulloh Qodiriy" | ustun |
| "Yunus Rajabiy" (Yunus Rajabiy) | "Yunus Rajabiy" | ustun | |
| "Mingurik" (Ming O'rik) | "Lahuti" | "Mingurik" | ustun |
2019-yilda yana ikkita bekat ochilishi rejalashtirilgan: “Turkiston” (Turkiston) va “Yunusobod” (Yunusobod). 4 ta toʻxtash punkti va Yunusobod elektr deposi loyihalash bosqichida.
Sergeli liniyasi (apelsin)
2000-yillarda respublika rahbariyati Toshkent metropolitenini kengaytirish rejasini tayyorlashni topshirdi. Yangi filial shaharning janubiy uyqu joylarida yo'lovchi tashishni tushirish uchun mo'ljallangan. U Olmazor bekatida Chilonzor liniyasi bilan kesishadi.
Loyihaning yuqori narxiga qaramay, faol tunnel qazish ishlari 2016-yil oxirida boshlangan va 2019-yilda yakunlanishi kerak. Toshkent metropoliteni to‘q sariq liniya stansiyalarining nomlari hali tasdiqlanmagan, biroq loyihada taxminiy ko‘rsatilgan:
- "Otchopar" (Otchopar);
- "A. Xodjaeva" (A. Xo`jaev);
- "Chashtepa" (Choshtepa);
- "Tursunzoda" (Tursunzoda);
- "Sergeli" (Sirg`ali);
- "Ehtirom" (Ehtirom).
Hokimiyat kelgusida barcha mavjud yoʻnalishlarni yagona tarmoqqa birlashtirgan holda halqali filial qurishni koʻrib chiqmoqda.
