Lida qal'asi - Belarusning eng mashhur me'moriy yodgorliklaridan biri. U 1323 yilda shahzoda Gediminas buyrug'i bilan yaratilgan. Uning asosiy maqsadi erlarni Yevropaning bu qismidagi saxovatli yerlarni yoqtirgan Litva Buyuk Gertsogligining salibchilardan himoya qilishdir.
Qal'a qurish
Surati ushbu maqolada keltirilgan Lida qal'asi botqoqli hududda, Kamenka va Lideya daryolari uchrashadigan joyda qurilgan. Uning shimoliy tomonida daryolarni tutashtirib, binoni shahardan ajratib turuvchi xandaq bor edi. Ushbu inshootni qurish uchun quruvchilar qumli sun'iy orol yaratishga muvaffaq bo'lishdi. Keyinchalik (16-17-asrlarda) qal'a istehkomlari davrida shimol tomonida sun'iy ko'l yaratilgan.
Rejada Lida qal'asi 2 ta burchak minorasi bo'lgan tartibsiz to'rtburchakdir. Uning devorlari g'isht va molozdan qurilgan. Aytgancha, Sharqiy Evropa va Germaniyada g'isht o'sha paytda juda mashhur edi. U "g'ishtli gotika" ning paydo bo'lishi uchun asos bo'lib xizmat qildi, unda aslida qal'a qurilgan.
Binolar
Qal'aning hovlisida maishiy va turar-joy binolari bo'lgan bo'lsa, 16-asrdan boshlab birinchi qavatni shahar ma'muriy binolari - qamoqxona, arxiv va sud egallagan. Hovlida 1533 yilda shaharga ko'chirilgan pravoslav cherkovi ham joylashgan.
Janubiy devorda bir xil balandlikdagi va naychasiz, lekin kengligi har xil bo'lgan bo'shliqlar hali ham saqlanib qolgan. Hammasi bo'lib 3 ta tur mavjud edi. Teshiklar arbalet va kamon otish uchun zarur edi.
Qal'aning janubi-g'arbiy qismida rejaga ko'ra kvadratga yaqin minora bor edi. Devorlarining qalinligi taxminan 3 m, balandligi esa binoning 12 metrlik devorlaridan ancha baland edi.
Hovlining shimoli-sharqida 14-asr oxirida qurilgan, taxminiy 2-minora boʻlgan. Keyin Belarus va Litvada qal'a istehkomlari yaratildi, chunki dushman hujumlari tez-tez va kuchli bo'ldi. Bu minora ham toʻrtburchak shakliga ega.
Tarixdagi qasr
Lida qal'asi 14-asr oxiridan halokatli qamallarni boshdan kechirdi. Dastlab uni qisman talagan salibchilar, keyin esa Angliya-Germaniya armiyasi egallab olgan. 15-16-asrlarda qalʼaga Qrim tatarlari, knyaz Svidrigaila va Yuriy Svyatoslavich qoʻshinlari hujum qilgan. 1659-yilda Lida qasriga Moskva armiyasi bostirib kirdi.
1394 yilda inglizlarning Lidaga reydlaridan biri bo'lib o'tdi, unda frantsuz armiyasi ham ishtirok etdi. Inglizlar shaharni talon-taroj qilish niyatida edilar, ammo aholining o'zlari barcha uylarni yoqib, qal'aga yashirinib olishdi va shu tariqa hujumni qaytarishdi. Chunkishaharning o'z istehkomlari yo'q edi, qal'a butun mahalliy aholi uchun najot edi.
1891-yilda qal'ani vayron qilgan yong'in tufayli shahar yonib ketdi. Shahar hokimiyati uning parchalarini sotishni boshladi, g'isht va toshlar Lida binolarini tiklash uchun ishlatilgan. Ammo mahalliy aholining koʻplab noroziliklaridan soʻng vandalizm va talonchilikka chek qoʻyildi.
Qayta tiklash
Podshohlik davrida qal'ani qayta tiklash boshlandi. Keyin imperator arxeologiya komissiyasi restavratsiya ishlari uchun 946 rubl ajratdi, garchi kam bajarilgan bo'lsa ham. 1920-yillarda polshalik mutaxassislar restavratsiya ishlarini o‘z zimmalariga olishdi, garchi ular kam ish qila olishgan. O'tgan asrning saksoninchi yillarida Belarus Madaniyat vazirligi mutaxassislari bugungi kunda o'lkashunoslik muzeyi joylashgan shimoli-sharqiy minora va devorlarni qayta tiklashdi. Lida qal'asiga ekskursiyaga borganingizda, ko'rgazma zallarining ish soatlarini bilishingiz kerak: ular dushanbadan tashqari har kuni ertalabdan 19:00 gacha tashrif buyuruvchilar uchun ochiq.
Binoning eng so'nggi restavratsiyasi 2011 yilda bo'lib o'tgan, ammo uning natijalari hatto xafa bo'lmagan - ular befarq bo'lmaganlarni g'azablantirdi! Bu ish o‘ta beparvolik bilan amalga oshirilgan, faqat mansabdor shaxslarni rozi qilish va restavratsiyaga ajratilgan byudjet mablag‘larini olib qo‘yish maqsadida qilingan, degan fikr bor.
G'isht qo'yish qandaydir tarzda, san'atsiz va qiyshiq tarzda amalga oshirildi. Ajablanarli darajada zamonaviy ohak devorga kirdi va natijada devorlarda katta bo'shliqlar qoldi. Ammo asosiysi, g'ishtlar, ular ham "bugungi" edi, lekin emasoriginal; ba'zi joylarda hatto g'amgin o'rta asrlarda qila olmaydigan ichi bo'sh keramitlar ham paydo bo'ldi. G'ishtlar ham turli xil soyalarga ega, ammo yotqizish paytida ularning rang farqi hisobga olinmagan.
Lida qal'asi: sayyohlarning sharhlari
Koʻplab sayyohlar bu yerga tashrif buyurganlaridan keyin ham alam qilishmoqda. Ular 1-qavatdagi ekspozitsiyani ko'rib, noxush hayratda qolganliklari haqida o'z fikr-mulohazalarini qoldiradilar, bu ko'pchilikka maktab muzeyidagi o'lkashunoslik burchagini eslatadi. Uy-ro'zg'or buyumlari va qal'a atributlari ibtidoiy tarzda qilingan. Ba'zi dam oluvchilar qal'aning asosiy zalida o'rnatilgan dasturxon haqida gapirib, jilmayib qo'yishadi - u bir nechta sham bilan yoritilgan, nazariy jihatdan, bundan ham ko'proq bo'lishi kerak edi; Ko'rinib turibdiki, bu erda ularga mablag' ajratilgan. Natijada, bu erda aql bovar qilmaydigan darajada qorong'i. Shuningdek, sayyohlar binoning ba'zi joylarida beton ishlatilgani, zinapoyalar esa butunlay temir-betondan qilinganligi haqida g'azablangan sharhlarni qoldiradilar! Albatta, bunday tuzilma yuzlab yillar davom etadi. Ammo agar 14-asrdagi odamlar temir-beton haqida biror narsa bilishganida edi, ehtimol Sharqiy Evropa va Rossiya tarixi boshqacha bo'lar edi va qal'a vaqti-vaqti bilan vayronagarchilikka uchramagan bo'lar edi.
